Opleiding en kwalificaties, arbeidsmarkt en ICT: de rol van onderwijs en training [ Working Paper 15-02 - 30/12/2002]

Het Federaal Planbureau (FPB) kreeg in het kader van een onderzoekscontract met de federale Diensten voor Wetenschappelijke, Technische en Culturele Aan-gelegenheden (DWTC) de opdracht een studie te maken getiteld: “Transitie naar de informatiemaatschappij: perspectieven en uitdagingen voor België”. Eén luik van dat onderzoek slaat op de impact van die transitie op armoede en dualisering in België. Het FPB heeft dat onderzoeksluik opgedeeld in twee fasen en publicaties. In een eerste fase hebben Jean-Maurice Frère en Christophe Joyeux (2000) in het rapport ‘ICT en dualisering: een inleidende studie’ de termen armoede, sociale uitsluiting en dualisering conceptueel verklaard.

In een eerste working paper die in het kader van dit project werd geschreven, werd zowel theoretisch als empirisch verband gelegd tussen multidimensionele armoede en het bezit van verschillende ICT-goederen (Dekkers, 2002). Er werd op basis van een empirische analyse geconcludeerd dat ouderen en armen achterlopen wat betreft het bezit van ICT-goederen. Dat bleek onder meer samen te hangen met het lagere gemiddelde opleidingsniveau en de kleinere arbeidsmarktintegratie van arme huishoudens.

De bevindingen uit de eerste working paper vragen niet alleen om een nadere verklaring, maar ook om suggesties om die problematische ontwikkeling tegen te gaan. Beide aspecten zullen in deze working paper aan bod komen. In het eerste deel zal dieper worden ingegaan op de relatie tussen het opleidings- of kwalificatieniveau van een persoon en zijn of haar mogelijkheden op de arbeidsmarkt. De analyse vertrekt van de observatie dat de opbrengst van opleiding (uitgedrukt in termen van inkomen of werkgelegenheid) in ons land is gestegen. Is die toegenomen vraag van werkgevers naar opgeleide werknemers een ontwikkeling die toevallig samenloopt met de ontwikkelingen op het gebied van ICT, of is er sprake van een causaal verband? Er zal worden geargumenteerd dat dit laatste het geval is. De gestegen opbrengst van opleiding kan verklaard worden door technologische veranderingen in het productieproces. Dit heeft tot gevolg dat de positie van lagergekwalificeerde personen op de arbeidsmarkt danig is verslechterd. De vicieuse cirkel is dus rond: ICT verandert het productieproces zó dat de vraag van werkgevers naar laagopgeleide werknemers afneemt. Hierdoor neemt zowel het gemiddelde inkomen als de arbeidsmarktintegratie van die personen af, waardoor zij minder toegang hebben tot ICT-goederen, en minder ervaring kunnen opdoen met technologie, zodat hun positie op de arbeidsmarkt nog verder verzwakt.

Het is van het grootste belang dat die cirkel wordt doorbroken. In het tweede deel zal dan ook worden nagegaan of onderwijs hierin een rol kan spelen, meer bepaald als het gaat over het aanleren van technologische vaardigheden (ICT en computers) aan kinderen en laagopgeleide volwassenen. Ten slotte zal een aantal beleidsaanbevelingen worden geformuleerd.