Prijsregulering in België - met een toepassing op de sectoren van OTC-geneesmiddelen en rusthuizen [ Working Paper 19-05 - 31/12/2005]

Dit overheidsingrijpen neemt in België de vorm aan van een tussenkomst in de prijsvorming door de overheid. Deze tussenkomst wordt geregeld in de Prijzenwet. In de economische literatuur is bekend dat deze wet echter aanleiding kan geven tot (kosten)inefficiënties en een kartellering van de markt met als gevolg hogere prijzen voor de consument.

Aangezien iedere sector gekenmerkt wordt door zeer specifieke eigenschappen betreffende haar structuur, gedrag en prestaties is een analyse voor iedere sector afzonderlijk noodzakelijk. De huidige prijzenreglementering dient dan voor elke sector beoordeeld te worden op haar consequenties voor de effectiviteit (werkt het?) en de efficiëntie (tegen de minste kosten?). Hierbij kan men het prijspeil en -beleid van de onder de prijzenwet ressorterende sectoren vergelijken met het prijspeil (-beleid) in (geliberaliseerde) markten in het buitenland. Verder kan men gebruik makend van econometrische technieken nagaan of de huidige prijzenwet (en de programmaovereenkomst in het bijzonder) een vorm van kartelafspraak institutionaliseert.

Indien op basis van deze studies zou blijken dat de huidige prijzenreglementering voor een specifieke sector niet effectief en/of inefficiënt is, kunnen mogelijke alternatieven besproken worden. Hierbij denken we in de eerste plaats aan maatstafconcurrentie of een volledig geliberaliseerde markt. Ook tussenvormen tussen een volledig geliberaliseerde markt en een gecontroleerde markt komen hierbij in aanmerking.

De markt van geneesmiddelen die kunnen verkregen worden zonder voorschrift en die niet worden terugbetaald door de overheid (beter bekend onder de engelse benaming “Over The Counter” of otc-markt) is in België strikter gereglementeerd dan in de meeste andere eu-landen. Prijsstijgingen van deze geneesmiddelen moeten immers worden goedgekeurd door de minister van economie. Er zijn pro en contra argumenten om de prijsvorming vrij te maken. De markt van otc-geneesmiddelen is niet homogeen: de verschillende geneesmiddelen staan dikwijls niet in concurrentie met elkaar omdat zij verschillende kwalen behandelen. Er kunnen 15 verschillende klassen worden onderscheiden. Het is onduidelijk of er voldoende concurrentie plaatsvindt in elk van deze klassen, maar er worden wel grote prijsverschillen vastgesteld voor dezelfde geneesmiddelen in landen die geen prijzenreglementering kennen. Een vrijmaking in België heeft dan ook een onzekere impact op prijzen, temeer omdat de prijzen in België op dit ogenblik al bij de lagere horen. Deze onzekerheid is het grootste argument om het huidige systeem niet te wijzigen. Voor patiënten zijn vele van deze geneesmiddelen immers erg belangrijk voor hun gezondheid.

Anderzijds zijn er argumenten om het systeem wel te hervormen. Prijscontrole brengt heel wat administratieve lasten met zich mee voor de overheid en voor de betrokken bedrijven. Voorts kan men zich de vraag stellen of de overheid het best geplaatst is om te beslissen over prijstoenames. Het tussenkomen in de prijsvorming veronderstelt immers een goede kennis van de voorkeuren van de consumenten en van de productiekosten van het produceren van de geneesmiddelen. Ten slotte houdt het artificieel laaghouden van de prijzen ook risico's in. Een onderneming is immers slechts geïnteresseerd in het op de markt brengen van geneesmiddelen indien daar een voldoende winstgevendheid tegenover staat. Het vrijmaken van de prijsvorming zou daardoor een positieve impact moeten hebben op het op de markt brengen van geneesmiddelen.

Al bij al is een afschaffen van het prijsregulerend systeem geen voldoende voorwaarde om lagere prijzen te garanderen. Een goed functioneren van de markt, zoals voldoende mededinging in de verschillende deelmarkten, is even belangrijk.
Een prijscontrole van de instellingen voor bejaardenopvang is op theoretische en sociale gronden volledig te verdedigen. Zoals voor de otc-geneesmiddelen, bestaat echter het gevaar dat een prijscontrole van de instellingen voor bejaardenopvang een invloed zal hebben op het aanbod van instellingen. Een voldoende en heterogeen aanbod moet immers gegarandeerd blijven, zeker in het licht van de veroudering van de bevolking.

In België blijkt het prijsvormingsysteem efficiënt te zijn (met prijsstijgingen die niet sterker zijn dan de consumptieprijsindex) en zijn er, op uitzondering van lokale wachtlijsten, geen aanbodsproblemen.

Het behoud van het huidig systeem kan dus verdedigd worden. De manier waarop de prijstoenames worden beoordeeld kan echter verder verbeterd worden. In België worden prijsaanvragen per instelling behandeld, wat een grote administratieve kost meebrengt. Er kan gedacht worden in een vereenvoudiging door slechts deze dossiers individueel te behandelen die een grote prijstoename voorstellen, de andere zouden automatisch worden goedgekeurd. Dit zou de transparantie van het beslissingsproces ook verhogen. De hoogte van dit percentage zou lager moeten liggen dan de toename van de consumptieprijsindex.