Page Title

Publicaties

Om de transparantie en informatieverstrekking te bevorderen, publiceert het FPB regelmatig de methoden en resultaten van zijn werkzaamheden. De publicaties verschijnen in verschillende reeksen, zoals de Vooruitzichten, de Working Papers en de Planning Papers. Sommige rapporten kunnen ook hier geraadpleegd worden, evenals de nieuwsbrieven van de Short Term Update die tot 2015 werden gepubliceerd. U kunt op thema, publicatietype, auteur en jaar zoeken.

Documents (153)

2024

  • Economische begroting 2024 – Economische vooruitzichten 2025-2029 van februari 2024 15/02/2024

    De groei van de Belgische economie zou dit jaar op 1,4% uitkomen en zich in de periode 2025-2029 nagenoeg stabiliseren op 1,3% tot 1,4%. Dat gaat gepaard met een toename van de werkgelegenheid van 253 000 personen in de periode 2024-2029, wat de werkgelegenheidsgraad doet stijgen van 72,1% in 2023 tot 74,3% in 2029. De inflatie bedraagt dit jaar 2,8% en zou afkoelen tot 1,8% vanaf 2025. Het overheidstekort wordt geraamd op resp. 4,6% en 4,8% van het bbp in 2024 en 2025. Nadien zou het tekort geleidelijk toenemen en boven de 5% uitkomen. De overheidsschuld zou 116,8% van het bbp bedragen in 2029.

    Deze vooruitzichten zijn opgesteld bij ongewijzigd beleid. Ze houden rekening met de op 9 februari beschikbare informatie.

    Vooruitzichten - Economic outlook 2024-2029 (February)  Publication(fr), Publicatie(nl),

  • Vanaf het einde van de jaren 2040 blijft de bevolkingsgroei alleen nog in het Vlaams Gewest positief 13/02/2024

    Het aantal inwoners blijft in België de komende jaren stijgen, met jaarlijks gemiddeld 25 000 bijkomende inwoners tot 2070 (een stijging van 10% tussen 2023 en 2070). Op regionaal vlak lopen de evoluties uiteen. De bevolking van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest daalt tussen 2023 en 2070 met 4%. In Wallonië is de bevolkingsgroei tussen 2023 en 2070 met 2% erg laag; met een negatieve groei vanaf het einde van de jaren 2040. In het Vlaams Gewest blijft deze groei dynamischer en stijgt het aantal inwoners met 17% tegen 2070.

    Vooruitzichten - SHORT_DP23  Publication(fr), Publicatie(nl),

2023

  • Economische begroting – Economische vooruitzichten 2023-2024 – september 2023 07/09/2023

    De Belgische economische groei bedroeg in 2022 nog 3,2%, maar zou dit jaar aanzienlijk vertragen tot 1,0% en in 2024 licht hernemen tot 1,3%. Dit jaar valt de groei van de binnenlandse vraag terug, terwijl de uitvoer daalt. In 2024 blijft de groei van de binnenlandse vraag stabiel en neemt de uitvoer opnieuw toe dankzij een aantrekkende internationale handel. De inflatie piekte in 2022 op 9,6% en valt terug tot 4,4% in 2023, maar blijft aanzienlijk met 4,1% in 2024. De binnenlandse werkgelegenheid zou over 2023 en 2024 samen stijgen met 90 000 personen, na een uitzonderlijk sterke toename van 101 000 personen in 2022.

    In vergelijking met de junivooruitzichten van het FPB is de Belgische economische groei in 2023 en 2024 neerwaarts herzien met telkens 0,3 procentpunt. De somberder vooruitzichten zijn vooral toe te schrijven aan de internationale omgeving, terwijl de binnenlandse vraag vrij goed stand houdt. Niettemin weegt de opwaarts herziene inflatie op de dynamiek van de particuliere consumptie in 2024.

    Deze vooruitzichten zijn opgesteld bij ongewijzigd beleid. Ze bevatten enkel de maatregelen waarvan de modaliteiten met voldoende precisie gekend waren op 1 september 2023. Zoals de wet van 21 december 1994 voorschrijft, heeft het Instituut voor de Nationale Rekeningen de cijfers van de economische begroting meegedeeld aan de minister van Economie.

    Vooruitzichten - Economic outlook 2024 (Sept.)  Publication(fr), Publicatie(nl),

  • Regionale economische vooruitzichten 2023-2028 18/07/2023

    Dit rapport presenteert de resultaten van de regionalisering van de nationale economische vooruitzichten van het Federaal Planbureau voor de periode 2023-2028. De hier voorgestelde regionale vooruitzichten zijn dus coherent met de nationale projectie van juni 2023, die zelf steunt op de economische en budgettaire informatie die op 6 juni beschikbaar was. Net als de vorige edities is dit rapport het resultaat van een samenwerking tussen het Federaal Planbureau, het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse (BISA), het Institut wallon de l’évaluation, de la prospective et de la statistique (IWEPS) en Statistiek Vlaanderen.

    Vooruitzichten - FOR_HermReg_2023_12857  Publication(fr), Publicatie(nl),

  • Economische vooruitzichten 2023-2028 – Versie van juni 2023 15/06/2023

    Dit rapport stelt de resultaten voor van de juniversie van de ‘Economische vooruitzichten 2023-2028’. Het beschrijft de internationale context en de vooruitzichten voor de Belgische economische groei, de inflatie, het energieverbruik, de broeikasgasemissies, de arbeidsmarkt en de overheidsfinanciën. Deze vooruitzichten werden opgesteld aan de hand van de informatie die beschikbaar was op 6 juni 2023.

    Vooruitzichten - Economic outlook 2023-2028 (June)  Publication(fr), Annexe statistique(fr), Publicatie(nl), Statistische bijlage(nl),

  • Economische vooruitzichten 2023-2028 – Versie van februari 2023 23/02/2023

    Het Federaal Planbureau heeft economische vooruitzichten tot 2028 opgesteld die aansluiten op de Economische begroting 2023 die op 16 februari werd gepubliceerd. Deze vooruitzichten houden rekening met de op 8 februari 2023 beschikbare informatie.

    De Belgische economie zou een groei van 1,0% laten optekenen in 2023, die aantrekt tot 1,7% in 2024 en gemiddeld 1,4% bedraagt in de periode 2025-2028. Dat gaat gepaard met een toename van de werkgelegenheid van 236 000 personen in de periode 2023-2028, wat de werkgelegenheidsgraad doet stijgen van 72,0 % in 2022 tot 74,4% in 2028. De inflatie bedraagt dit jaar 4,5% en zou verder afkoelen tot 1,7% vanaf 2026. Het overheidstekort wordt – bij ongewijzigd beleid – geraamd op resp. 5,7% en 5,4% van het bbp in 2023 en 2024. De jaren nadien zou het tekort geleidelijk toenemen, onder meer door het stijgende gewicht van de rentelasten op de schuld. De overheidsschuld zou 119% van het bbp bedragen in 2028.

    Vooruitzichten - Economic outlook 2023-2028 (Feb.)  Publication(fr), Publicatie(nl),

  • Economische begroting – Economische vooruitzichten 2023 van februari 2023 16/02/2023

    De Belgische economische groei bedroeg 3,1% in 2022 en zou dit jaar vertragen tot 1,0%. Ondanks de hoge inflatie (resp. 9,6% en 4,5%) is de particuliere consumptie in beide jaren de sterkhouder. De binnenlandse werkgelegenheid zou dit jaar stijgen met 38 000 personen, na een uitzonderlijk sterke toename met 100 000 personen in 2022.

    In vergelijking met onze septembervooruitzichten is de inflatie in 2023 neerwaarts herzien. De raming voor de economische groei in 2023 komt 0,5 procentpunt hoger uit dankzij een gunstig startpunt – de economische activiteit hield vorig jaar beter stand dan verwacht – en als gevolg van verminderde zorgen over de energiebevoorrading.

    Deze vooruitzichten zijn opgesteld bij ongewijzigd beleid. Ze bevatten enkel de maatregelen waarvan de modaliteiten met voldoende precisie gekend waren op 8 februari 2023. Zoals de wet van 21 december 1994 voorschrijft, heeft het Instituut voor de Nationale Rekeningen de cijfers van de economische begroting meegedeeld aan de minister van Economie.

    Vooruitzichten - Economic outlook 2023 (Feb.)  Publication(fr), Publicatie(nl),

2022

  • Economische begroting – Economische vooruitzichten 2022-2023 van september 2022 08/09/2022

    De Belgische inflatie zou in 2022 gemiddeld op 9,4 % uitkomen en in 2023 enigszins afkoelen tot 6,5 %. De economische activiteit zou dit jaar nog toenemen met 2,6 % dankzij een nog sterke eerste jaarhelft, maar de recordinflatie en het onzekere economische klimaat (o.m. zorgen over de energiebevoorrading) doen de bbp-groei in 2023 fors vertragen tot 0,5 %. De werkgelegenheidscreatie zou verzwakken, maar over beide jaren samen toch bijna 140 000 personen bedragen.

    In vergelijking met onze junivooruitzichten is de inflatie in 2022 en vooral in 2023 fors opwaarts herzien. De raming voor de economische groei in 2022 is onveranderd gebleven, maar gaat gepaard met een opvallend sterke werkgelegenheidscreatie. De raming voor de bbp-groei in 2023 is daarentegen meer dan gehalveerd.

    Deze vooruitzichten zijn opgesteld bij ongewijzigd beleid. Ze bevatten enkel de maatregelen waarvan de modaliteiten met voldoende precisie gekend waren op 2 september 2022. Zoals de wet van 21 december 1994 voorschrijft, heeft het Instituut voor de Nationale Rekeningen de cijfers van de economische begroting meegedeeld aan de minister van Economie.

    Vooruitzichten - Economic outlook 2023 (Sep.)  Publication(fr), Publicatie(nl),

  • Regionale economische vooruitzichten 2022-2027 18/07/2022

    Dit rapport presenteert de resultaten van de regionalisering van de nationale economische vooruitzichten van het Federaal Planbureau voor de periode 2022-2027. De hier voorgestelde regionale vooruitzichten zijn dus coherent met de nationale projectie van juni 2022, die zelf steunt op de economische en budgettaire informatie die op 3 juni 2022 beschikbaar was. Net als de vorige edities is dit rapport het resultaat van een samenwerking tussen het Federaal Planbureau, het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse (BISA), het Institut wallon de l’évaluation, de la prospective et de la statistique (IWEPS) en Statistiek Vlaanderen.

    Vooruitzichten - FORHERMREG_2022  Publication(fr), Publicatie(nl),

  • Studiecommissie voor de vergrijzing - Jaarlijks verslag 2022 12/07/2022

    Zonder nieuwe overheidsmaatregelen zullen de sociale uitgaven oplopen tot 29,5 % van het bruto binnenlands product (bbp) in 2070, terwijl dit in 2019 nog 24,5 % was. Sterkere productiviteitswinsten, evenals een toename van de werkgelegenheidsgraad, kunnen de vergrijzingskosten mee helpen financieren. Om de vooropgestelde werkgelegenheidsgraad van 80 % te halen tegen 2030, moet het aantal mensen op de arbeidsmarkt aanzienlijk stijgen. Dit blijkt uit het jaarverslag 2022 van de Studiecommissie voor de Vergrijzing.

    Vooruitzichten - FORVERG202201  Publication(fr), Slides(mix), Publicatie(nl),

  • Economische vooruitzichten 2022-2027 – Versie van juni 2022 17/06/2022

    Dit rapport stelt de resultaten voor van de juniversie van de ‘Economische vooruitzichten 2022-2027’. Het beschrijft de internationale context en de vooruitzichten voor de Belgische economische groei, de inflatie, het energieverbruik, de broeikasgasemissies, de arbeidsmarkt en de overheidsfinanciën. Deze vooruitzichten werden opgesteld aan de hand van de informatie die beschikbaar was op 3 juni 2022.

    Vooruitzichten - Economic outlook 2022-2027 (June)  Publication(fr), Annexe statistique(fr), Slides 00(mix), Slides 01(mix), Slides 02(mix), Publicatie(nl), Statistische bijlage(nl),

  • Demografische vooruitzichten 2021-2070 - Update : sterke opwaartse herziening van de bevolkingsgroei in 2022 door de oorlog in Oekraïne 09/06/2022

    In België zijn op 20 mei 2022 bijna 43 000 aanvragen voor tijdelijke bescherming geregistreerd sinds het begin van de oorlog in Oekraïne. Het is dan ook vrijwel zeker dat deze toestroom van vluchtelingen een impact zal hebben op de bevolkingsgroei in 2022. Het Federaal Planbureau heeft zijn demografische projectie van februari geactualiseerd in voorbereiding van de economische vooruitzichten die 17 juni zullen worden gepubliceerd. Deze herziening gaat uit van 83 000 vluchtelingen uit Oekraïne in 2022. In een context die onzeker blijft, wordt de verwachte groei voor 2022 geraamd op 133 000 inwoners in plaats van de 50 000 in de vorige oefening. Gezien de tijdelijke beschermingsstatus van deze migranten, waardoor ze een verblijfsvergunning voor beperkte tijd krijgen, wordt er in het scenario van uitgegaan dat 80 % van deze migranten België zal verlaten in de periode 2023-2024. Er is dus geen impact op de bevolkingsgroei op lange termijn.

    Vooruitzichten - FOR_DEMO21_UPD_2201  Publication(fr), Publicatie(nl),

  • Vooruitzichten van de transportvraag in België tegen 2040 27/04/2022

    Het Federaal Planbureau publiceert, in samenwerking met de FOD Mobiliteit en Vervoer, zijn vooruitzichten voor de transportvraag in België bij ongewijzigd beleid. Deze vijfde editie bevestigt het scenario van een verzadiging van de vraag naar personenvervoer, dat in de vorige editie ook al werd geschetst. Het goederenvervoer blijft sterk groeien, aangedreven door de internationale handel. Het wegvervoer blijft dominant voor zowel personen als goederen. Deze evoluties leiden tot een daling van de gemiddelde snelheden op het wegennet, vooral rond de agglomeraties Antwerpen en Gent. De uitstoot van broeikasgassen en lokale polluenten daalt sterk in projectie door de verbetering van de milieuprestaties en de elektrificatie van het park van personenauto’s.

    Vooruitzichten - FORTRANSP_22  Publication(fr), Publicatie(nl),

  • Economische vooruitzichten 2022-2027 van februari 2022 24/02/2022

    Het Federaal Planbureau heeft economische vooruitzichten tot 2027 opgesteld, die aansluiten op de Economische begroting 2022 die op 17 februari werd gepubliceerd. Deze vooruitzichten vormen een bijdrage tot de voorbereiding van het nieuwe Stabiliteitsprogramma en het nieuwe Nationaal Hervormingsprogramma.

    Vooruitzichten - Economic outlook 2022-2027 (Feb.)  Publication(fr), Publicatie(nl),

  • Economische begroting – Economische vooruitzichten 2022 van februari 2022 17/02/2022

    De Belgische economie liet vorig jaar een groei optekenen van 6,1 %, ondersteund door nagenoeg alle bestedingscomponenten. Voor 2022 wordt, vooral onder impuls van de particuliere consumptie, een verder herstel verwacht dat zou leiden tot een bbp-groei van 3,0 %. De inflatie zou versnellen van 2,4 % in 2021 tot 5,5 % in 2022. De binnenlandse werkgelegenheid zou over beide jaren samen met 141 000 personen toenemen. In vergelijking met onze septembervooruitzichten is de inflatie fors opwaarts herzien. De raming voor de economische groei in 2022 is onveranderd gebleven, maar uit recente gegevens blijkt dat die groei gepaard gaat met een sterker dan verwachte werkgelegenheidscreatie. Deze vooruitzichten zijn opgesteld bij ongewijzigd beleid. Ze bevatten enkel de maatregelen waarvan de modaliteiten met voldoende precisie gekend waren op 11 februari 2022. Zoals de wet van 21 december 1994 voorschrijft, heeft het Instituut voor de Nationale Rekeningen de cijfers van de economische begroting meegedeeld aan de minister van Economie.

    Vooruitzichten - Economic outlook 2022 (Feb.)  Publication(fr), Publicatie(nl),

  • Demografische vooruitzichten 2021-2070 : 1,3 miljoen inwoners meer tegen 2070, vergeleken met 1,5 miljoen in de afgelopen 30 jaar. De coronacrisis heeft geen invloed op deze groei 08/02/2022

    De coronacrisis heeft een impact gehad op de demografische groei van België in 2020, maar minder dan verwacht in de Vooruitzichten van vorig jaar. De internationale migratie is slechts in beperkte mate beïnvloed door de beperkingen op internationale verplaatsingen. Nu deze beperkingen grotendeels zijn opgeheven, zou de pandemie niet langer de migratiestromen beïnvloeden. Tijdens de eerste lockdown in 2020 is het aantal concepties gedaald (weinig geboorten 9 maanden later), terwijl er aan het einde van deze eerste lockdown een tijdelijk herstel is, met een stijging van het aantal geboorten in maart-april 2021. Meer in het algemeen wordt niet verwacht dat de coronacrisis een impact zal hebben op de onderliggende trends inzake vruchtbaarheid, sterfte en migratie, en bijgevolg ook niet op de demografische groei op lange termijn.

    Vooruitzichten - Flash 002  Publication(fr), Publicatie(nl),

2021

  • Economische begroting – Economische vooruitzichten 2021-2022 van september 2021 09/09/2021

    De Belgische economie zou in 2021 een herstel laten optekenen van 5,7 %. De economische activiteit zou daardoor in het vierde kwartaal van dit jaar haar niveau van vóór de corona-uitbraak bereiken. Nagenoeg alle bestedingscomponenten dragen daartoe bij, maar het meest opvallend is de inhaalbeweging van de investeringen. In 2022 wordt een bbp-groei van 3 % verwacht die ondersteund wordt door de dynamiek van de uitvoer en vooral van de particuliere consumptie. De inflatie zou versnellen tot 1,9 % in 2021 en 2,1 % in 2022. De binnenlandse werkgelegenheid zou over beide jaren samen met 73 000 personen toenemen.

    In vergelijking met onze junivooruitzichten is de inflatie in 2021 en in 2022 opwaarts herzien. De overige herzieningen zijn relatief beperkt en vooral toe te schrijven aan de sterker dan verwachte toename van de economische activiteit en van de werkgelegenheid in het eerste semester van 2021.

    Zoals de wet van 21 december 1994 voorschrijft, heeft het Instituut voor de Nationale Rekeningen de cijfers van de economische begroting meegedeeld aan de minister van Economie. 

    Vooruitzichten - FOR_SHORTTERM2022  Publication(fr), Publicatie(nl),

  • Regionale economische vooruitzichten 2021-2026 16/07/2021

    Dit rapport presenteert de resultaten van de regionalisering van de nationale economische vooruitzichten van het Federaal Planbureau voor de periode 2021-2026. De hier voorgestelde regionale vooruitzichten zijn dus coherent met de nationale projectie van juni 2021, die zelf steunt op de economische en budgettaire informatie die op 2 juni 2021 beschikbaar was. Net als de vorige edities is dit rapport het resultaat van een samenwerking tussen het Federaal Planbureau, het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse (BISA), het Institut wallon de l’évaluation, de la prospective et de la statistique (IWEPS) en Statistiek Vlaanderen.

    Vooruitzichten - OPHERMREG_2021  Publication(fr), Publicatie(nl),

  • Studiecommissie voor de vergrijzing - Jaarlijks verslag 08/07/2021

    De Studiecommissie voor de Vergrijzing (SCvV) is belast met de redactie van een jaarlijks verslag over de budgettaire en sociale gevolgen van de vergrijzing. De SCvV werd opgericht door de wet van 5 september 2001 tot waarborging van een voortdurende vermindering van de overheidsschuld en tot oprichting van een Zilverfonds. De wet van 18 december 2016 tot regeling van de erkenning en de afbakening van de crowdfunding en houdende diverse bepalingen inzake financiën heeft het Zilverfonds opgeheven, maar het voortbestaan van de SCvV bevestigd.

    Vooruitzichten - FORVERG202101  Publication(fr), Publicatie(nl),

  • Economische vooruitzichten 2021-2026 – Versie van juni 2021 24/06/2021

    Dit rapport stelt de resultaten voor van de juniversie van de ‘Economische vooruitzichten 2021-2026’. Het Federaal Planbureau publiceerde in februari een voorlopige versie van deze vooruitzichten. De projectie houdt rekening met het grootste deel van de informatie die op 2 juni 2021 beschikbaar was, met inbegrip van de Belgische en de buitenlandse herstelplannen. Ze anticipeert niet op eventuele bijkomende herstelmaatregelen of budgettaire besparingsmaatregelen die de regeringen in de toekomst kunnen nemen.

    Vooruitzichten - Economic outlook 2021-2026 (June.)  Publication(fr), Publicatie(nl),

  • Demografische vooruitzichten 2020-2070 - Referentiescenario en varianten 31/03/2021

    Deze publicatie presenteert de belangrijkste resultaten van de demografische vooruitzichten voor België: bevolking, huishoudens, geboorten, overlijdens, internationale migratie en interne migratie.  Om de gevoeligheid van de resultaten voor bepaalde hypothesen aan te tonen, zijn drie alternatieve scenario's onderzocht: een scenario dat verbonden is aan de gezondheidscrisis (Covid-19), een tweede scenario dat de hypothese inzake het sterftecijfer op lange termijn wijzigt en een laatste scenario dat de hypothese inzake de internationale emigratie aanpast.

    Vooruitzichten - FOR_POP2070_12389  Publication(fr), Publicatie(nl),

  • Economische vooruitzichten 2021-2026 – Versie van februari 2021 26/02/2021

    Deze economische vooruitzichten dragen bij tot de voorbereiding van het nieuwe Stabiliteitsprogramma en van het nieuwe Nationaal Hervormingsprogramma. Het rapport beschrijft de voornaamste hypothesen en resultaten van de voorlopige versie van de ‘Economische vooruitzichten 2021-2026’. De cijfers werden goedgekeurd door de raad van bestuur van het Instituut voor de Nationale Rekeningen. De definitieve versie van de ‘Economische vooruitzichten 2021-2026’ zal door het Federaal Planbureau (FPB) worden gepubliceerd in juni 2021.

    Vooruitzichten - Economic outlook 2021-2026 (Feb.)  Publication(fr), Publicatie(nl),

  • Economische vooruitzichten / Economische begroting 2021 - Februari 11/02/2021

    De Belgische economie zou zich met een groei van 4,1 % in 2021 gedeeltelijk herstellen van de krimp met 6,2 % vorig jaar

    De Belgische economie ging in de eerste helft van 2020 door een uitzonderlijk zware recessie als gevolg van de maatregelen die in binnen- en buitenland werden genomen in de strijd tegen de coronapandemie. In de meeste eurolanden is het economisch herstel in de tweede jaarhelft krachtiger gebleken dan verwacht. België tekende een jaargroei op van -6,2 % in 2020 (t.o.v. -7,4 % geraamd in september vorig jaar). Momenteel zetten heropflakkeringen van het virus een rem op het economisch herstel in de eurozone, maar de heropleving zou een tweede adem krijgen naarmate een groter deel van de bevolking gevaccineerd is. In 2021 zou de Belgische economie groeien met 4,1 % (t.o.v. 6,5 % in de septemberraming). De binnenlandse werkgelegenheid zou over beide jaren samen met 37 000 personen afnemen.

    Zoals de wet van 21 december 1994 voorschrijft, heeft het Instituut voor de Nationale Rekeningen de cijfers van de economische begroting meegedeeld aan de minister van Economie. Deze macro-economische vooruitzichten houden enkel rekening met de maatregelen waarvan de modaliteiten met voldoende precisie gekend waren op 8 februari 2021.

    Vooruitzichten - Economic outlook 2021 (Feb.)  Publication(fr), Publicatie(nl),

  • COVID-19: geringe bevolkingsgroei in 2020 en 2021. De vergrijzing van de bevolking blijft op lange termijn aanwezig 19/01/2021

    De demografische vooruitzichten 2020-2070 presenteren de evolutie van de bevolking en de huishoudens in België van 2020 tot 2070. Naast de actualisering van de toekomstige demografische trends, steunt deze oefening op een specifiek scenario dat verbonden is aan de COVID-19-pandemie. De bevolkingsgroei zal in 2020 en 2021 zeer gematigd zijn, met name door de impact van de gezondheidscrisis op het sterftecijfer en de internationale migratie. Op lange termijn zal de Belgische bevolking gemiddeld met 25 000 inwoners per jaar stijgen tot 12,8 miljoen inwoners in 2070.

    Vooruitzichten - FOR_DP20_12326  Publication(fr), Publicatie(nl),

First page Previous page 1 van 7  Next page Last page
Please do not visit, its a trap for bots